กรณีพิพาทในเรื่องสิทธิในตราสินค้า ที่กลายเป็น “ศึกสายเลือด” ระหว่างสมาชิกในครอบครัวมีให้เห็นเป็นข่าวในบ้านเรากันอยู่เนือง ๆ จึงไม่ต้องแปลกใจเมื่อเราพบว่าหนึ่งในมูลเหตุความขัดแย้งที่พบมากที่สุดคือเรื่องของ “ผลประโยชน์” นั่นเอง ตราสินค้า สูตรลับผสมพิเศษของสินค้า งานฝีมือที่มีการถ่ายทอดจากบรรพบุรุษ ถือเป็นสิ่งที่ครอบครัวต้องร่วมกันเก็บรักษาไว้เพราะเป็นหัวใจของธุรกิจ นอกจากนี้ความขัดแย้งในครอบครัวอาจเกิดจากความรู้สึกว่ามี ความไม่เป็นธรรม ความไม่เสมอภาค การได้รับสิทธิพิเศษของสมาชิกบางคน การเลือกที่รักมักที่ชัง ความคลุมเครือในเรื่องสิทธิประโยชน์ต่าง ๆ การเข้าไม่ถึงสวัสดิการของสมาชิก  การขาดระบบจัดการที่ชัดเจน หรือมีผลประโยชน์และทรัพย์สินบางอย่าง ที่ไม่สามารถแบ่งให้ลงตัวเท่า ๆกันได้โดยง่าย เช่น ที่ดินของมีค่าของตระกูล ของสะสม ภาพวาด ของโบราณ พระพุทธรูป วัตถุมงคล ฯลฯ ผลประโยชน์เป็นเรื่องที่เกี่ยวกับธุรกิจครอบครัว ตั้งแต่ หุ้นของธุรกิจครอบครัว การแบ่งหุ้นให้สมาชิกครอบครัวถือเป็นประเด็นหลักในเรื่องของผลประโยชน์ การตัดสินใจของผู้ก่อตั้งว่าจะให้หุ้นกับสมาชิกคนไหนบ้างเป็นเรื่องของส่วนบุคคล เริ่มตั้งแต่การแบ่งหุ้นให้ลูกเท่า ๆ กันทุกคน เพื่อความเสมอภาคและคิดว่ายุติธรรมที่สุดเพื่อหลีกเลี่ยงปัญหาของความขัดแย้ง แต่ความเสี่ยงคือเมื่อทุกคนได้หุ้นเท่า ๆ กัน ความเป็นเจ้าของธุรกิจก็ถูกหารเฉลี่ยลงไป ความสนใจในการบริหารธุรกิจของสมาชิกแต่ละคนอาจลดน้อยลงตามไปด้วย เนื่องจากผลกำไรที่ได้จะต้องถูกแบ่งไปให้สมาชิกทุกคนเท่า ๆ กัน มีตัวอย่างของครอบครัวหนึ่งที่มีการแบ่งหุ้นเท่า ๆ กัน พี่คนโตที่เป็นผู้นำเริ่มไม่สนใจธุรกิจหันไปทำธุรกิจส่วนตัว ในขณะที่น้อง ๆ เริ่มรู้สึกถึงความเอาเปรียบและในที่สุดก็มีปัญหากัน การแบ่งหุ้นให้สมาชิกในจำนวนที่ไม่เท่ากัน โดยให้สมาชิกผู้ชายที่ทำงาน มากกว่าสมาชิกหญิง หรือการกำหนดผู้รับช่วงต่อธุรกิจที่ชัดเจน (ซึ่งมีข้อดี และเป็นสิ่งที่ทำกันในหลายๆ บ้าน) อาจจะมีความเสี่ยงในเรื่องที่สมาชิกคนอื่น ๆ อาจไม่พอใจ หรือผู้สืบทอดที่ถูกวางตัวไว้แล้วอาจไม่เก่งจริงหรือไม่อยากทำธุรกิจของที่บ้านก็ได้ ผลประโยชน์บางอย่างเป็นสิ่งที่ไม่สามารถแบ่งให้ลงตัวหรือเท่า ๆ กันได้ เช่น ที่ดินในพื้นที่ต่าง ๆ สิ่งปลูกสร้าง ของสะสมมีค่าต่าง ๆ ในขณะที่สมาชิกครอบครัวต้องการสิ่งเหล่านี้เหมือน ๆ กัน ที่ดินผืนเดียวกันและไม่สามารถตกลงกันได้ ซึ่งผลลัพธ์จะออกมาคนหนึ่งได้ คนหนึ่งเสียหรือถ้าไม่ยอมกันความสัมพันธ์ก็จะเสียหาย บางครอบครัวเมื่อถึงเวลาที่ต้องมีการแบ่งทรัพย์สิน  ถ้าหัวหน้าครอบครัวอยู่ก็จะเป็นคนตัดสินว่าจะให้ใครดูแลหรือให้ลูก ๆ ไปตกลงกันเอง ผลลัพธ์บางทีก็ตกลงกันได้ บางทีก็ใช้วิธีจับฉลากเลยก็มี ผลประโยชน์ที่มีมูลค่าที่ครอบครัวต้องรักษาไว้ เพราะเป็นหัวใจของธุรกิจนั่นคือ ตราสินค้า  สูตรลับผสมพิเศษของสินค้า งานฝีมือที่มีการถ่ายทอดจากบรรพบุรุษ ซึ่งเป็นสิ่งที่ครอบครัวต้องร่วมกันเก็บรักษาไว้เพราะถ้าหลุดออกไปสู่ภายนอกธุรกิจก็จะหมดความสำคัญไปเลย….

ความขัดแย้งในครอบครัวที่เกิดขึ้นบ่อยครั้งคือ ความชัดแย้งที่เกิดจากความสัมพันธ์ที่มีระหว่างกัน ซึ่งมีรากฐานสำคัญมาจากความเชื่อและไว้วางใจซึ่งกันและกัน  พี่น้องที่กินนอนเล่นด้วยกันตั้งแต่เด็กจะมีความสนิทสนมมากกว่าพี่น้องที่แยกกันอยู่ เมื่อเวลาต้องมาทำงานด้วยกันการกระทบกระทั่งกัน พี่น้องที่สนิทกันก็ให้อภัยกัน ในขณะที่พี่น้องที่ไม่สนิทกันอาจไม่ให้อภัย และไม่ลืมการกระทำ และอาจจะมีการขุดออกมาต่อว่ากันเมื่อมีโอกาส ความสัมพันธ์ระหว่างพ่อกับลูกที่ทำงานด้วยกันถือเป็นเรื่องของสไตล์การทำงานของแต่ละคน ถ้าสไตล์การทำงานของพ่อเป็นลักษณะผู้นำควบคุมทุกอย่าง เนื่องจากมีประสบการณ์และเคยประสบความยากลำบากมาก่อน  จะใช้อำนาจการตัดสินใจและ ผลักดันลูก ๆ ให้มีทำงานตามที่ตนเองต้องการ ลูก ๆ บางคนจะรู้สึกอึดอัดและเครียด มีตัวอย่างของครอบครัวหนึ่งที่ลูกเดินออกไปจากธุรกิจเพราะความคิดเห็นไม่ตรงกัน ถ้าพ่อเป็นคนลักษณะตามใจ จะไม่ใช้อำนาจในการบังคับแต่อาจจะสนับสนุนลูก ๆ ให้ตัดสินใจด้วยตัวเองให้ลูก ๆ ออกไปใช้ชีวิตข้างนอกระยะเวลาหนึ่งก่อนตัดสินใจเข้ามาร่วมงานในธุรกิจครอบครัว ซึ่งไม่ว่าสไตล์การทำงานของพ่อจะเป็นแบบไหนก็มีทั้งข้อดีข้อเสียแตกต่างกันออกไป ความสัมพันธ์ระหว่างพี่น้อง เครือญาติ เขย สะใภ้ ก็มีความเสี่ยงให้เกิดข้อขัดแย้งได้ เช่น  การต่อสู้ของพี่น้องที่ชิงความได้เปรียบในการบริหารงาน การเข้ามาทำงานของเขย หรือสะใภ้ ที่มีผลกระทบกับการทำงานของพี่น้อง การให้ความเกรงใจกันในการทำงานมากเกินไป การต่อว่าสมาชิกครอบครัวต่อหน้าพนักงาน การไม่ให้เกียรติซึ่งกันและกัน หรือแม้แต่การที่อยู่อาศัยในพื้นที่เดียวกัน กินเล่นด้วยกัน เพื่อความสามัคคี แต่เมื่อต่างคนต่างแต่งงานมีครอบครัวใหม่ ความสัมพันธ์ระหว่างพี่น้องเริ่มเปลี่ยนแปลง หรือเมื่อเขย หรือสะใภ้มีการกระทบกระทั่งกันก็จะลามไปถึงพี่น้อง เรื่องความสัมพันธ์เป็นเรื่องที่สำคัญและเป็นกุญแจแห่งความสำเร็จของการเขียนข้อตกลงในครอบครัว หรือธรรมนูญครอบครัว (Family Charter) เพราะถ้าความสัมพันธ์เสียหายแล้ว เกิดความไม่ไว้วางใจกัน ไม่เชื่อใจกัน โอกาสที่จะหาข้อตกลงกันจะมีความยากขึ้นเป็นทวีคูณ เนื่องจากการเขียนธรรมนูญครอบครัวจะใช้หลักของความเห็นพ้องต้องกันของสมาชิกทุกคนในครอบครัว ธรรมนูญครอบครัวที่ถูกเขียนโดยผู้นำครอบครัวแต่เพียงลำพัง อาจได้รับการปฏิบัติตามเฉพาะในช่วงสมัยที่ท่านยังดำรงชีวิตอยู่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากเป็นเรื่องที่มีสมาชิกมีส่วนได้ส่วนเสีย และขาดข้อตกลงร่วมจากสมาชิกครอบครัวทุกคน ธรรมนูญครอบครัวที่จะมาช่วยสร้างความสมานสามัคคีในครอบครัวได้นั้น จะต้องวางรากฐานมาจากการจัดตั้งสภาครอบครัว รวมถึงคณะกรรมการด้านธุรกิจ ที่จะมาช่วยลดบทบาทของการเผชิญหน้าระหว่างสมาชิก หรือลดความเสี่ยงที่จะมีโอกาสให้เกิดข้อขัดแย้ง คณะกรรมการสภาครอบครัวมาจากตัวแทนสายครอบครัวซึ่งถ้าสมาชิกท่านใดมีปัญหาระหว่างสมาชิกท่านอื่น ครอบครัวก็จะใช้สภาครอบครัวเป็นตัวจัดการกรณีพิพาทระหว่างสมาชิก รวมทั้งสามารถจัดตั้งกองทุนครอบครัว เพื่อสนับสนุนการทำกิจกรรมระหว่างครอบครัว การทำ Team Building การปลูกฝัง ถ่ายทอดค่านิยมครอบครัว การทำ Summer Camp ให้สมาชิกรุ่นใหม่ ๆ การท่องเที่ยวประจำปีของสมาชิกครอบครัวทั้งหมด และกิจกรรมอื่น ๆ เพื่อสร้างรากฐานความสามัคคี  ความสนิมสนม ไว้วางใจ ให้เกิดกับสมาชิกทุกคน อันจะช่วยป้องกันหรือบรรเทาความขัดแย้งที่อาจจะเกิดขึ้นจากความสัมพันธ์ หรือการกระทบกระทั่งระหว่างกันได้ในอนาคต   โดย ทีมที่ปรึกษา info@firmfamilybusiness.com บริษัท เฟิร์ม….

จากบทความสี่ตอนที่ผ่านมา เราได้รับทราบถึงมูลเหตุของความขัดแย้งอันเป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญที่อาจเกิดขึ้นได้ในครอบครัวธุรกิจ ได้แก่ ความขัดแย้งที่เกิดจากโครงสร้างครอบครัว และโครงสร้างการบริหารธุรกิจครอบครัว ความขัดแย้งที่เกิดจากการขาดข้อมูล ข้อมูลที่รับรู้ไม่เท่ากัน การปิดบังข้อมูล เปิดเผยไม่หมด หรือขาดการสื่อสารที่ดีพอ ความขัดแย้งที่เกิดจากผลประโยชน์ในรูปแบบต่าง ๆ  และความขัดแย้งที่เกิดจากความสัมพันธ์ ในตอนสุดท้ายของซีรีส์นี้เราจะกล่าวถึง มูลเหตุความขัดแย้งที่มาจากทัศนคติ บุคลิกภาพ ค่านิยม ส่วนบุคคล ซึ่งเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับ อารมณ์ ความรู้สึก และรสนิยมส่วนบุคคล ซึ่งบางครั้งพบว่าอาจแก้ไข หรือป้องกันได้ยากกว่า ความขัดแย้งในด้านอื่น ๆ อาทิ ผลประโยชน์ ซึ่งสามารถเจรจา ตกลงกันได้โดยการประนีประนอมหรือการถอยของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง บุคลิกภาพ ทัศนคติ เป็นเรื่องเฉพาะของบุคคล ซึ่งแม้แต่พี่น้องก็มีความแตกต่างกัน แต่เมื่อคนเราต้องมาทำงานร่วมกัน เรื่องบุคลิกภาพ ทัศนคติ และค่านิยมของแต่ละบุคคล ถือเป็นเรื่องที่ละเลยไม่ได้เลย อะไรเป็นตัวขับเคลื่อนให้สมาชิกมีความคิดในการบริหารงานแบบนี้ ความคิดในเชิงบวก ความคิดในเชิงลบ สมาชิกมีสไตล์การใช้ชีวิตแบบไหนจะถูกถ่ายทอดลงมาสู่สไตล์การทำงานด้วย ตัวอย่างเช่น ผู้ก่อตั้งธุรกิจอาจมีนิสัยเป็นนักบุกเบิก ชอบทำงานหามรุ่งหามค่ำ จนรอบรู้ทุกเรื่องเพราะทำทุกอย่างเองหมด ในขณะที่ลูก ๆ ที่ต้องมารับช่วงต่อธุรกิจ อาจไม่ได้เป็นเหมือนกัน เพราะมีประสบการณ์น้อยกว่า แต่มีความรู้ที่ได้ร่ำเรียนมา ก็จะชอบนำระบบ เครื่องมือ สิ่งอำนวยความสะดวกในการบริหารธุรกิจ และกฎระเบียบในการบริหารเข้ามาใช้หรือผู้ก่อตั้งมักจะตัดสินใจทางธุรกิจด้วยการฟันธง และใช้ประสบการณ์ในการตัดสินใจทำให้ตัดสินใจด้วยความรวดเร็ว ขณะที่ลูก ๆ ตัดสินใจช้ากว่าทำให้พ่อเกิดความหงุดหงิด เพราะยังไม่มีประสบการณ์เหมือนพ่อ หรือสมาชิกบางคนอาจชอบใช้ชีวิตหรูหรา ชอบออกสังคม ในขณะที่สมาชิกอีกคนชอบอยู่บ้าน ฯลฯ ดังนั้นเรื่องของบุคลิกส่วนตัว ทัศนคติ หรือค่านิยมส่วนตัว จึงควรถูกนำมาพิจารณาก่อนการเขียนธรรมนูญครอบครัว โดยทาง บริษัท เฟิร์มจะมีแบบทดสอบบุคลิกภาพให้ครอบครัวที่เข้ารับการปรึกษาทำเพื่อเป็นเครื่องมือช่วยให้สมาชิกครอบครัวได้เข้าใจกันและกันมากขึ้น  ซึ่งจากประสบการณ์ที่ทำ เราพบว่าผลที่ได้บางครั้งก็อาจจะออกมาไม่ตรงกับที่สมาชิกท่านอื่นคิด เนื่องจากปกติแล้วเราจะรู้กว้าง ๆ ว่าสมาชิกท่านอื่นเป็นอย่างไร แต่พอผลทดสอบออกมาอาจเป็นมากกว่าที่ทุกคนคิด ซึ่งสิ่งเหล่านี้ถ้าเรามาพูดคุยกันจะทำให้สมาชิกมีความเข้าใจกันมากขึ้น ความขัดแย้งเรื่องนี้เป็นเรื่องที่ทุกคนจะต้องทำความเข้าใจซึ่งกันและกันว่าแต่ละคนมีความต่าง โดยลองให้สมาชิกวาดวงกลม 2 วง วงหนึ่งคือวงกลมครอบครัวสื่อถึง “ความรักในครอบครัวจะทำให้ธุรกิจเข้มแข็ง” อีกวงคือวงกลมธุรกิจครอบครัวสื่อถึง “ธุรกิจที่ประสบความสำเร็จจะนำมาซึ่งความสัมพันธ์ที่ดีในครอบครัว” ใครคิดว่าอันไหนสำคัญก็วาดวงนั้นใหญ่กว่าอีกวง และให้เหตุผลว่าทำไมถึงคิดแบบนั้น ผลที่ได้เราจะเห็นมุมมองของสมาชิกแต่ละคน ตั้งแต่การให้น้ำหนักหรือขนาดวงกลมที่แตกต่างกัน เหตุผลที่มาจากทัศนคติที่ไม่เหมือนกัน ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะสะท้อนลงไปในธรรมนูญครอบครัวที่แต่ละคนต้องการด้วย….

ในธุรกิจครอบครัวที่มีการค้าขายสินค้าตรงสู่มือผู้บริโภคนั้น เรื่องชื่อเสียงมีความสำคัญมาก เพราะหากสินค้านั้น ๆ เกิดปัญหาขึ้นมา ไม่ว่าจะเป็นปัญหาที่มาจากสมาชิกครอบครัวเอง หรือมาจากเหตุสุดวิสัย หรือปัจจัยภายนอกที่ควบคุมไม่ได้ เมื่อเกิดเรื่องขึ้น ครอบครัวที่เป็นเจ้าของกิจการนั้น ๆ ก็อาจจะโดนหางเลขไปด้วย ยิ่งธุรกิจไหนที่ใช้ชื่อของตระกูลเป็นชื่อแบรนด์ หรือตราสินค้าด้วยแล้ว ยิ่งควรต้องให้ความสำคัญมากขึ้นอีกหลายเท่าตัว เพราะในสมัยนี้ข้อมูลทุกอย่างสามารถสืบค้นได้โดยง่ายว่าใครเป็นใคร ถ้าชื่อเสียงเสียหายก็จะกระทบไปทั้งตระกูล และเมื่อเกิดเรื่องขึ้นแล้วครอบครัวหรือธุรกิจควรจะต้องออกมาแสดงความรับผิดชอบให้เร็วที่สุด ครอบครัวตระกูลมาร์ส (Mars) มีผลิตภัณฑ์หลายตัวที่เป็นที่รู้จักกันทั่วโลกนั่นคือช็อกโกแลต มาร์ส สนิกเกอร์ เอ็มแอนด์เอ็ม ธุรกิจเติบโตอย่างรวดเร็วเป็นที่รู้จักเพราะเป็นขนมหวานที่อย่างน้อยทุกคนต้องเคยกินกันมาแล้ว แต่ครอบครัวนี้ค่อนข้างเก็บตัวเงียบและไม่ค่อยออกสื่อ ทายาทรุ่นที่ 3 ขับรถแล้วหลับในพุ่งข้ามเลนประสานงากับรถที่แล่นสวนมาทำให้คู่กรณีแท้งลูกที่กำลังใกล้คลอด อีกคนเสียชีวิต ครอบครัวมาร์สได้เข้าไปดูแลครอบครัวผู้เสียหายเป็นอย่างดี และผู้เสียหายแถลงต่อศาลขอร้องศาลให้จำเลยไม่ต้องติดคุกจากการกระทำนี้  ในที่สุดเสียแต่ค่าปรับเท่านั้น ด้านครอบครัวบีม (Beam) เจ้าของวิสกี้เบอร์เบิล จิม บีม ก็ใช้ชื่อตระกูลเป็นตราสินค้าที่สร้างชื่อให้กับตระกูลและของรัฐเคนทักกี ครอบครัวนี้ยึดถือค่านิยมที่ต้องส่งทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่น และรักษากันไว้เสมอมา เหตุการณ์ไฟไหม้โรงหมักบ่มเหล้าที่ความเสียหายต่อเหล้าใหม่กว่า 40,000 บาร์เรล แล้วตามด้วยแอลกอฮอล์ไหลลงแม่น้ำโอไฮโอ ทำลายชีวิตปลามากมาย แต่สิ่งที่ครอบครัวเจอมากกว่านั้นคือ Social Network ที่กระหน่ำใส่ เช่น สินค้าต้องมีการขึ้นราคาแน่นอน หรือแม้กระทั่งว่า แจ๊ค แดเนียลส์เป็นผู้อยู่เบื้องหลังเหตุการณ์นี้ และอีกสารพัด ซึ่งไม่เป็นความจริงทั้งนั้น ในส่วนของตระกูลฮิลตัน (Hilton) ก็เป็นที่รู้จักกันดีในธุรกิจโรงแรมฮิลตัน ที่ดูเหมือนลูกหลานแต่ละคนมีเรื่องอื้อฉาว การแต่งงานของสมาชิกกับดารารุ่นใหญ่ Elizabeth Taylor ที่หย่ากันไม่ถึงปี จนมาถึงการใช้ชีวิตล่อแหลมเสื่อมเสียชื่อเสียงของ Paris Hilton ถึงแม้ว่า Paris Hilton จะไม่ได้เข้ามาบริหารโรงแรมของครอบครัวก็ตาม แต่ยังไงก็เป็นลูกหลานคนหนึ่งที่มีนามสกุล Hilton ทำอะไรที่ไหนคนมักตั้งคำถามว่า ทายาททำยังงี้ก็ได้เหรอ อยู่เป็นประจำ เอสซี จอห์นสัน ที่มีผลิตภัณฑ์ใช้ในครัวเรือนมากมาย ครอบครัวนี้ใช้สโลแกนและประกาศชัดเจนว่า “เราคือธุรกิจครอบครัว” (We Are Family Business)  เพราะต้องการสื่อให้ทุกคนรู้ว่าเพราะเราเป็นธุรกิจครอบครัวเราจึงสร้างผลิตภัณฑ์ที่เข้าใจความต้องการของครอบครัวอย่างแท้จริง และตามด้วยค่านิยมของครอบครัวว่า “We can make the right decision,….